Şer-i emirleri yapmak, ve yasaklardan kaçmak ile yükümlü kılınan kimselere (mükellef) denir. Baliye eren her erkek ve kadın mükelleftir. Akıllı, iyiyi, kötüyü birbirinden ayırt edecek temyiz yeteneğine sahip kimseler baliğde erginlik çağına ermiş kimselerdir. Yalnız bu çağ herkes de bir olmaz erkeklerde en az on iki veya en fazlada on beş yaştır. Kızlarda ise dokuz veya on beş yaşa kadardır. Bu yaşlar buluğa erme çağıdır. Yani bu yaştan sonra mükellef sayılırlar.
İslam akla hitap eder aklı yerinde olmayan deliler mükellef olmadığı gibi iyi ve kötüyü birbirinden ayırt etme yeteneğine ermemiş veya yeteneği olmayan kimselerde mükellef değildir.
Yani buluğ çağına ermiş, fakat akıllı kimselerin Müslüman didin kendisi ile ilgili hükümlerini ve emir ve yasaklarını bilmesi, yükümlülük ve sorumluluklarını bilmesi her Müslüman’ın gereğidir.
Efali mükellefin şu sekiz maddedir.
1. farz: allahu tealanın yapılmasını açıkça ve kesin olarak emir ettiği şeylere denir. Farzı yapmaya sevap terkine ise azap vardır. Farzı inkarda küfürdür. Farza ikiye ayrılır. Farzı ayin, farzı kifaye diye.
Farzı ayın her ferdin ayrı ayrı yapması gereken fiillerdir. Başkasını yapması ile düşmez. Namaz, oruç, abdest gibi.
Farzı kifaye de : toplum içinde bir grubun yapması ile diğerlerinden düşen. Hiç kimsenin yapmamasıyla bütün toplumun günahkar olacağı emirlerdir. Cenaze namaza kılmak gibi. Farzı kifayenin sevabı yalnız yapanadır.
2.vacip: vacibin hükmü de farz gibidir. Yani yapılmasında sevap terkinde azap vardır. Kurban kesmek, vitir ve bayram namazını kılmak muhtaç akrabana bakmak da vacip işlerdir.
3. sünnet: Peygamber efendimiz (s.a.v) yapılamasını övdüğü yahut devam üzere kendisinin yaptığı yahut görüpte mani olmadığı şeylerdir. Sünnette ikiye ayrılır;
1- Sünneti müekkede ikincisi ise sünneti gayrimüekkede resulallahın bazı yapmadığı sünnet.
4.Müstehak:Yine peygamber efendimizin bazen yapıp bazen yapmadığı bazı nafile namaz ve nafile oruç gibi müstehabı yapana sevap vardır yapmayana azab yoktur.
5.Mübah:Yapılması emir olunmayan ve yasakta edilmeyen şeylerdir oturmak,yemek, içmek gibi.
6.Haram:Yapılaması yasak edilen işlere haram denir.Yani Allahutealanın yapmayınız diye açıkça yasak ettiği şeylere denir. Haramın terkine sevap, işlenmesine ağır azab vardır.Haramı helal veya mübah görenler büyük azaba müstehak olur.İçki,zina,kumar,anne ve babaya isyan gibi.
7.Mekruh:Allahüteala’nın ve Muhammed Aleyhüselamın beğenmediği ve aynı zamanda da ibadetlerin sevabını gideren şeylere denir mekruhun terkine sevap verilir. Ama işlenmesine azab gelme korkusu vardır çünkü lügatta sevilmeyen hoş görülmeyen şey demektir. Mekruhun harama yakın olana tahrimen mekruh, helala yakın olanada tenzihen mekruh denir.
8.Müfsit:Dinimizde meşruh olan bir işi veya başlanmış olan bir ibadeti bozan şeylere denir Kur-an’da hem inkar edenlere, hemde isyan edenlere Allahın emir ve yasaklarına uymayanlara Allah ve insan haklarına uymayıp ihlal edenlere müfsit denir. Saygılarımla
