Yapay zekâ, jeoteknopolitik stratejileri yeniden oluştururken, yeni jeotekonolojik savaş doktrinlerini topyekûn yeniden şekillendirmektedir.
Yapay zekâ, 21 Y.Y. Jeoteknopolitik güç dengesi güçlerinin konumunu, etkisini ve hinterlant alanını genişleten, yeni sömürgecilik ve işgal güç kullanımının adı olarak ülkelerin birbirlerine karşı kullandıkları en büyük güç olarak yerini almaktadır.
Günümüzde enerji, doğal kaynak, askeri güç, ticaret yolları gibi klasik jeopolitik unsurlar kadar belirleyici bir stratejik faktöre dönüşmüştür. Jeoteknopolitik güç yapılarını kontrol etmek, yönetmek ve yeterli insan kaynağı ve teknolojik üretim ile teknoloji kullanma kapasitesine bağlı olarak yerini almaktadır.
Bunun üç ana sebebi vardır:
1. Veri (Data) Yeni Petrol
Devletlerin sahip olduğu;
Nüfus verileri,
Ekonomik güç konumları,
Sosyal sistem verileri,
Güvenlik verileri,
İletişim verileri,
Kültürel etkinlik verileri,
Manevi değerler bütünlüğü verileri,
İstihbarat yapılarının güç üretim yapıları,
İnsan Kaynaklarını yönlendirme stratejileri,
Sağlık verileri,
Tarımsal veriler,
Eğitim verileri,
Aile verileri,
Teknoloji ve sosyal medya kullanım verileri,
Geleceği yönlendirme verileri,
Tarihsel bilinçlenme ve kazanım verileri,
Milli benlik kazanım verileri ve sahiplenme ve ayrışma verileri,
Yapay zekâ modellerini eğiten “ham maddeye” dönüşmüş kaynaklar olarak kullanılmaktadır..
2. Hesaplama Gücü (Compute) Yeni Sanayi Üretimi
Çip üretimi ve süper bilgisayar altyapısı,
Askeri yapay zekâ,
Büyük dil modelleri,
Otonom sistemler,
Ülkelerin stratejik alanlarının bütününü içeren temel yapılar.
3. Yapay Zekâ Yetkinliği Dijital Hegemonya
Bir ülkenin yapay zekâ kapasitesi;
Yazılım ekosistemi,
Küresel teknoloji standartlarına yön verme gücü,
Diğer ülkelerin teknoloji bağımlılığı,
Küresel nüfuz etkisinin oranı ile güç merkezi konumuna nasıl gelme stratejilerinin oluşmasıdır.
ABD–ÇİN REKABETİ VE YAPAY ZEKÂ ÜZERİNDEN YENİ SOĞUK SAVAŞ
Dünya üzerinde bütün ülkeler arasında teknolojik üstünlük ile güç kazanma ve yönetme modeli 21 Y.Y. içinde ülkelerin yeni savaşlarının adıdır. Jeoteknopolitik savaşlar ülkelerin birbirlerine karşı yaşamın her alanında ve uzayda üstünlük kazanma ve yönetme bağımlı hale getirme stratejileri ile üstünlük kurma stratejilerine dayanmaktadır.
ABD ve Çin arasındaki NTE teknolojilerine sahip olma,nihai ürüne çevirme ve her alanda kullanma yarışında bugün ABD NTE olan ihtiyaçları nedeni ile büyük bir arayış içinde dünya ülkelerine karşı NTE elde etmek için savaşlar,tehditler üzerinden ulaşma yollarını aramaktadır.
Çin sahip olduğu NTE nihai ürüne çevirme teknolojileri ile ABD’ye karşı bir adım önde olmasının yetkinliklerini kullanmakta ve teknolojik üstünlük yarışına soğuk savaş alanları içinde devam etmektedir.
ABD’nin Avantajları;
NVIDIA, AMD gibi çip şirketlerinde küresel liderlik,
OpenAI, Google Deep Mind gibi temel model geliştiricileri,
En gelişmiş süper bilgisayar altyapısı,
Savunma sektöründe yapay zekâ entegrasyonu, (DARPA)
Çin’in Avantajları;
Dünyanın en büyük veri havuzlarından biri olması,
Devlet eliyle hızlı teknoloji uygulama kapasitesi,
5G/6G altyapısında liderlik,
Alibaba, Tencent, Baidu’nun yapay zekâ odaklı ekosistemleri,
ABD ve Çin arasındaki jeoteknopolitik güç çekişmesi ‘’Teknolojik Bloklaşma’’ortamını yaratmakta ve dünya ülkeleri iki kutuplu dünya düzeninde olduğu gibi askeri teknolojileri Varşova ve NATO standartları benzeri yeni bloklaşma alanları yaratmaktadır.
Bu durum dünyayı hızla iki teknoloji blokuna ayırmaktadır. ABD teknolojik bloğu ve Çin teknolojik bloğu olarak belirlenmektedir.
Bu bloklaşma;
Çip tedarik zincirleri,
İletişim altyapısı (5G)
Yazılım standartları
Siber güvenlik rejimleri, gibi alanlara da yansımaktadır.
ASKERÎ STRATEJİLERDE YAPAY ZEKÂ
Yapay zekâ, jeoteknopolitik stratejileri yeniden oluştururken, yeni jeotekonolojik savaş doktrinlerini topyekûn yeniden şekillendirmektedir.
Otonom Silah Sistemleri
İnsansız hava araçları,(İHA-SİHA-DİHA)
İnsansız kara–deniz sistemleri,
Sürü dron teknolojileri,
Otomatik hedef tespit sistemleri,
Bu sistemler jeoteknolojik savaş doktrinlerinde yeni ordular içinde yapıları ortaya çıkarırken kullanım operatörleri olan insan kaynaklarının yeniden yönlendirilmesi ve kullanım yeteneklerini teknolojik savaş ürünleri ile sahada yansıtmalarını da beraberinde getirmektedir. Karar verme alanlarında teknolojik karar verme yetisi ile beraber “insan karar döngüsünü” kısaltarak savaşları hızlandırmaktadır
Yapay Zekâ Destekli Komuta–Kontrol
Askeri karar destek sistemleri,
Yapay zekâ ile cephe simülasyonları,
Gerçek zamanlı risk analizi,
Yapay zekâ destekli lojistik,
Yapay Zeka destekli lojistik ihtiyaçlardan ,karar alma ve uygulama , tatbikatlarının teknolojik yapılar ile yapılması,risklerin ortaya çıkması,tedbirlerin alınması ve ihtiyaç duyulan yeni teknolojik yapıların oluşmasını ihtiyaçların ortaya çıkması ile belirlenmesinde erken ve etkin şekilde karar alma süreçlerinin yönetilmesinin sağlayacaktır.
Siber Savaşta Yapay Zekâ
Saldırı tespit–engelleme otomasyonu,
Yapay zekâ tabanlı zararlı yazılım,
Kritik altyapılara karşı otonom siber saldırılar,
Siber savaş, artık neredeyse tamamen hayatın her alanında ülkeler ve kişisel bazlı olarak teknolojik olarak karşı tarafın yapılarını ele geçirme ve yok etme üstünlük sağlama ve kontrol altına alma stratejileri içinde kullanılmaktadır.
Siber saldırılara karşı ,karşı tedbirleri alarak cevap verebilme ve güç duvarları yazılımları oluşturma bütünü ile yeni jeoteknopolitik stratejiler çerçevesinde gelişmekte askeri,ekonomik ve diğer alanları kapsamaktadır.
JEOTEKNOPOLİTİK EKOSİSTEMLER İÇİNDE YENİ KÜRESEL DÜZEN
Devletlerin sahip olduğu askeri ya da ekonomik güç kadar, artık teknoloji ekosistemleri de jeopolitik güç yaratıyor.
1. ABD jeoteknopolitik ekosistemi
Google
OpenAI
Microsoft
Meta
Çin jeoteknopolitik ekosistemi
Tencent
Alibaba
Baidu
Bu ekosistem özellikle Asya ve Afrika’da yayılıyor.
Avrupa Birliği Ekosistemi (Regülasyon Gücü)
AB teknolojide üretici değil ama düzenleyici güç konumunda:
GDPR
Digital Services Act
AI Act
Norm koyarak dolaylı bir jeopolitik güç elde ediyor.
Bu ülkeler kullandıkları şirketler ve diğer yapılar üzerinden küresel standartları belirlerken birçok yapıyı kontrol altına almakta ve veri kaynaklarını kendi ülkeleri içinde istihbarattan, ekonomik yapıya, güvenlik tehditlerine kadar bir çok alanda analizler yaparak kullanma gücüne ulaşmaktadırlar.
YENİ JEOTEKNOPOLİTİK SÖMÜRGECİLİK VE KÜRESEL EŞİTSİZLİK
Yapay zekâ ve veri, yeni bir sömürgecilik biçimi olarak ülkelerin altyapı,üstyapı dahil olmak üzere bütün kaynaklarının teslim alınması,kontrol altına girmesi ve istedikleri gibi yönetme yeteneklerini ele geçirerek yeni sömürgecilik modeli olarak yerini almaktadır.
Veri Sömürgeciliği
Gelişmekte olan ülkelerin verileri, teknoloji devleri tarafından toplanıp işleniyor. Bu ülkeler veriden değer üretemiyor ,sadece veri kaynağı oluyor.
Teknolojik Bağımlılık
Kendi yapay zekâsını geliştiremeyen ülkeler,yabancı çiplere ,yabancı bulut altyapısı,yabancı yazılımlara,yabancı standartlara bağımlı hâle geliyor.
Dijital Emperyalizm
Küresel teknolojik standartları belirleyen ülkeler, diğer devletlerin,iletişim altyapısını,finansal sistemlerini,devlet bilişim altyapısını dolaylı biçimde kontrol edebiliyor.
ÇİP SAVAŞLARI VE TEDARİK ZİNCİRİ JEOPOLİTİĞİ
Yapay zekâ askeri ve ekonomik güçle doğrudan bağlantılı olduğu için, çip üretimi dünyanın en kritik stratejik alanlarından biri hâline gelmiştir.
Çip Üretiminde Ana Aktörler
ABD (tasarım)
Tayvan (TSMC – üretimin merkezi)
Güney Kore (Samsung)
Japonya (malzeme ve litografi ekipmanı)
Hollanda (ASML – EUV makineleri)
Bu zincirdeki en küçük kırılma ile değişim küresel gücü değiştirme alanına sahip olmak demektir.
ÜLKELERE GÖRE YAPAY ZEKÂ STRATEJİLERİ
ABD
Özel sektör lider, devlet stratejik yatırımcı
Savunma yapay zekâsında öncü
Çin
Devlet merkezli “ulusal siyasi proje”
Veri havuzu ve hızlı uygulama gücü yüksek
Avrupa Birliği
Etik, güvenlik ve regülasyon odaklı,
Rusya
Askeri yapay zekâda aktif,
Ekonomik yaptırımlar nedeniyle farklı strateji izliyor
Hindistan
Küresel insan kaynağı ve veri avantajı
Hindistan Dijital Misyonu ile hızlı büyüyor
TÜRKİYE’NİN KONUMU VE JEOPOLİTİK FIRSATLARI
Türkiye, hem coğrafi hem jeostratejik konumu itibariyle dijital ve yapay zekâ jeopolitiğinde kilit rol konumundadır..
Savunma Sanayinde Yapay Zekâ
İnsansız hava araçlarında dünya öncülüğü
Otonom mini İHA sürüleri
Yapay zekâ destekli sınır güvenliği
Radar, görüntü işleme ve karar destek sistemleri
Ulusal Yapay Zekâ Politikaları
Ulusal yapay zekâ stratejileri
TÜBİTAK, ASELSAN, HAVELSAN projeleri
Yerli dil modelleri ve altyapılar
Veri Koridoru ve Dijital Köprü Rolü
Türkiye, Avrupa–Asya bağlantısı nedeniyle,
Dijital veri koridorları
Bulut ve edge(verilerin kaynağa yakın bir yerde işlenmesi ve analiz edilmesi teknolojisidir.) bilişim merkezleri
Fiber altyapı geçişleri
Bölgesel teknoloji üssü
Savunma sektöründe küresel marka
Ulusal dil modeli ile dijital egemenlik
Stratejik konumu sayesinde veri akış kontrolü için doğal bir merkez olarak stratejik konumundadır.
Yapay Zeka gelecek dünya düzenini yeniden şekillendiren en kritik değişken güçtür.Yapay zekâ,askerî dengeleri,ekonomik rekabeti,veri egemenliğini, diplomatik ilişkileri,ulusal güvenliği,küresel bloklaşmayı devrimsel ölçekte dönüştürüyor.
Geleceğin süper güçleri; ordusu güçlü, kaynakları zengin olanlar değil;
yapay zekâ kapasitesi, veri zenginliği ve teknolojik bağımlılık yaratma gücü yüksek olan ülkelerin olacaktır.
Mehmet BOZKUŞ
Stratejist-Siyaset Bilimci
